Czy wiesz, czym są baczmagi, wyloty, pętlice? Kto nosi poloneskę, a kto karabelę?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju szlacheckim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju szlacheckim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polski ubiór do 1864 roku, Magdalena Bartkiewicz, Ossolineum 1979
Polski ubiór narodowy zwany kontuszowym, Beata Biedrońska-Słotowa, Muzeum Narodowe w Krakowie, 2005
kontusik
kołpaczek
trzewiki
klejnoty
poloneska
kontusik
Mniej urozmaicony i nie tak strojny jak męski, chociaż na nim wzorowany, był ubiór polskich szlachcianek. Kobiecy kontusik nawiązywał krojem do kontusza, sięgał do połowy uda, obszyty był futerkiem, miał też długie rozcinane rękawy. Innym rodzajem odzieży wierzchniej była jupka - rozkloszowany z tyłu kaftan z krótkimi rękawami, podobnie jak kontusik obszyty cennymi futrami.
modna pani
Polskie panie chętniej niż panowie wprowadzały do swojego stroju elementy mody zachodniej. Stylizując ubrania według najnowszych europejskich trendów, dbały jednak o to, by w kroju, wykończeniach i dodatkach nawiązywać do narodowych tradycji. Dolne brzegi odzieży obszywały więc futerkiem, na francuskie suknie zakładały polskie kontusiki, a na głowach nosiły kołpaczki i konfederatki.
poloneska
Polska suknia z wąskimi rękawami, dopasowanym stanikiem i z wierzchnią spódnicą drapowaną w trzy części za pomocą sznureczków, stała się niezwykle modna w Paryżu w latach siedemdziesiątych XVIII wieku. Suknie w stylu polskim nosiła nawet królowa Francji Maria Antonina. Moda na poloneski zbiegła się w czasie z pierwszym rozbiorem Polski, dlatego przypuszcza się, że trzy poły sukni symbolizowały podział naszego kraju między trzy mocarstwa - Rosję, Prusy i Austrię.
żupan
kontusz
pas
spodnie
obuwie
kołpak
konfederatka
karabela
fryzura
żupan
Żupan - rodzaj męskiej sukni - szyto ze wzorzystego jedwabiu, adamaszku lub atłasu. Miał poszerzane ramiona i długie, szerokie u góry, a zwężające się dołem rękawy, oraz stojący, rozchylony z przodu kołnierzyk. Od kołnierza do pasa żupan zapinano na szereg drobnych, dekoracyjnych, kosztownych guzików. Dla ozdoby przyszywano czasem na piersiach barwne pasmanetryjne listwy - pętlice.
kontusz
Na żupan zakładano długi kontusz z jednobarwnej tkaniny, zimą podszyty futrem, a latem jedwabiem. Wyróżniały go wyloty, czyli rozcięte rękawy, które albo luźno zwisały, albo zarzucane były na plecy, oraz kunsztowne zdobienia w postaci pasmanteryjnych wykończeń. Na piersiach umieszczano różnobarwne pętlice i guzy ze złota, srebra lub z mosiądzu wysadzane drogimi kamieniami.
pas kontuszowy
Największą ozdobę stroju polskiego stanowi pas kontuszowy. Wykonany ze wzorzystego jedwabiu, w który wplatano złote i srebrne nici, ozdobiony złotymi frędzlami i misternym haftem, był szeroki i tak długi, że szlachcic owijał się nim kilka razy. Ponieważ pasy miały dwie strony różniące się kolorystyką i zdobieniami, na wierzch odwracano raz jedną, raz drugą stosownie do okoliczności.
spodnie
Szlachta nosiła spodnie o różnych fasonach. Prostego kroju portki zdobiono galonami, czyli taśmami ze złotych lub srebrnych nici. Szerokie, swobodnie zwisające nad cholewami butów hajdawery lub szarawary szyto z jedwabnych tkanin o żywych kolorach i ściągano w pasie jedwabnym sznurem. Górną część spodni zakrywał żupan i kontusz, zaś nogawki wpuszczano w wysokie buty.
obuwie
Odświętne wysokie buty wykonane z miękkiego safianu, przeważnie w kolorach żółtym, czerwonym, zielonym lub niebieskim, ozdobione złotym haftem i wytłoczeniami, miały długie, pofałdowane cholewy i podkówki zamiast obcasów. Do stroju polskiego noszono również baczmagi z lekko zadartymi noskami, ukośnie ściętymi cholewami i płaską podeszwą. Jeźdźcy przypinali do butów ostrogi.
kołpak
Ciekawym elementem stroju polskiego jest nakrycie głowy. W dawnej Polsce chętnie noszono kołpaki - czapki z futrzanymi otokami, uszyte z aksamitu lub jedwabiu o żywych kolorach. Rozcięte po bokach i z przodu otoki zdobi kosztowna brosza oraz kitka z ptasich piór. Szlachta gustowała w piórach orlich i sokolich, a najbardziej pożądane, najwspanialsze i najdroższe były kity z piór czaplich.
konfederatka
Od czasów konfederacji barskiej (1768) do stroju polskiego zakładano coraz częściej rogatywkę - czapkę o kwadratowym, usztywnionym denku, obramowaną siwym lub czarnym barankiem, często ozdobioną klejnotami i cennymi ptasimi piórami. Konfederatka w zmodyfikowanej wersji, uzupełniona daszkiem, stała się później znakiem rozpoznawczym polskich formacji wojskowych.
karabela
Ubiorowi polskiemu nadawała smaku noszona przy nim broń: misternie wykonane, zdobione złotem i klejnotami karabele, czekany i buzdygany. Rodzaj broni świadczył o bogactwie i sprawowanej władzy wojskowej. Szable przypinano do boku za pomocą specjalnych pasów ze skórzanymi lub rzemiennymi rapciami. Pas do szabli zazwyczaj nie był widoczny, ponieważ zakrywał go paradny pas kontuszowy.
fryzura i wąsy
Polską szlachtę wyróżniał nie tylko imponujący ubiór, ale też oryginalna fryzura. Z dumą noszono włosy podgolone na okrągło nad uszami i z tyłu głowy, z krótką grzywką zaczesaną gładko do przodu. Podgolonej czuprynie towarzyszyły sumiaste wąsy, uważane za broń przeciw cudzoziemszczyźnie i traktowane niemal jak symbol narodowy. W XVIII wieku znany poeta napisał nawet Odę do wąsów.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju szlacheckiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem szlacheckim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
