Kto nosi fartuszek - dziewczyna czy chłopak? Czym jest rurok, a czym piekielnica?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju szamotulskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju szamotulskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Zespół Folklorystyczny Wielkopolanie
czepek
koszula
sznurówka
spódnik
zapaska
rurok
trzewiki
czepek
Szamotulanki, niezależnie od stanu cywilnego, nosiły białe strojne czepki. Główkę czepka otaczała falbanka, tiulowe wiązadła wyszywano białym haftem i wiązano pod brodą w misterną kokardę. Czepki panieńskie były niewielkie, przysłaniały jedynie czubek głowy. Czepki mężatek, znacznie większe, zasłaniające głowę i uszy, ozdabiała owinięta wokół jedwabna chusta, z kunsztem ułożona w rulonik.
koszula
Noszono różne typy koszul. Szyte z lnianego płótna miały przy szyi wąską oszewkę i szerokie, sięgające łokci rękawy. Szyte z dwóch rodzajów tkanin miały kołnierzyk i długie rękawy zebrane w mankiety. Do uszycia górnej części używano tkanin lepszego gatunku, cienkich płócienek lub batystu. Dolna, szyta z grubego płótna, była długa, sięgała do połowy łydki. Ozdobą wszystkich koszul był gorsik, czyli biała kryza z batystu, koronki lub tiulu.
sznurówka
Obcisłe gorsety zwane sznurówkami szyto z atłasu, aksamitu lub wełny. Najczęściej używano materiałów w kolorach niebieskim, seledynowym lub różowym. Panny ozdabiały brzegi sznurówek białymi, marszczonymi wstążeczkami. W pasie wszywano kiszkę, czyli rulon materiału, który ułatwiał odpowiednie ułożenie spódników. W dni chłodne na sznurówki zakładano jaczki, czyli kaftaniki szyte zazwyczaj z takiego samego materiału co spódniki.
spódnik
Niezależnie od pogody i pory roku, do odświętnego ubrania kobiety zakładały trzy spódnice zwane spódnikami. Jako pierwszy wkładały spódnik z barchanu w czerwonym kolorze, znany dziś jako halka piekielnica, następnie spódnik z perkalu i dopiero potem wierzchni, najszerszy i najdłuższy. Noszony przez panny, był najczęściej błękitny, a dla mężatek i kobiet starszych - w ciemnych, poważnych kolorach.
zapaska
Na spódnik zakładano nieco od niego krótszą zapaskę, odpowiednio dobraną kolorystycznie. Odświętne zapaski, zwłaszcza panieńskie, szyto z jedwabiu lub batystu, najczęściej w kolorze niebieskim, zielonym lub białym. Zapaski ozdabiano haftem białym, który umieszczano nad dolnym brzegiem i na taśmach do wiązania. Białe płócienne zapaski, noszone przez kobiety starsze, dekorowano poza tym koronkami i falbankami z tiulu.
rurok
Rurokiem zwano kaftanik z czarnego sukna, noszony w dni chłodne lub zakładany na szczególnie uroczyste okazje. Podszywano go czerwonym suknem i zapinano na haftki. Rzędy guzików pełniły funkcję dekoracyjną. Rurok miał duży, okrągły kołnierz oraz długie rękawy zakończone mankietami. Jego górna część przylegała ściśle do figury, natomiast specjalnie skrojone fałdy od pasa w dół układały się w charakterystyczne rurki, stąd nazwa kaftana.
trzewiki
Do stroju odświętnego noszono pończochy, początkowo niciane, poźniej jedwabne białe lub beżowe. Stopy obuwano w sięgające powyżej kostki trzewiki z lakierowanej skóry. Miały niewysokie obcasiki, były zdobione nitką przyszytą wokół dziurek i wzdłuż górnej krawędzi. Powszechne były też trzewiki szadronowe na niższym obcasie i z niższą cholewką, wykonane z czarnej połyskującej imitacji skóry. W późniejszym okresie noszono również pantofelki zapinane na pasek.
jaka
kaftan
kapelusz
lola
bat
jaka
Na białą koszulę wkładano czerwoną jakę. Szyta z sukna, podszywana flanelą, sięgała bioder. Zdobiły ją dwa rzędy metalowych guzików: jeden rząd służył do zapinania, drugi do ozdoby. Jakę zdobiła również wiązana pod szyją chusta jedwabnica. Czasem za stojącym kołnierzykiem można było dostrzec fragment fartuszka, zwanego też podszyjnikiem. Szyty z czarnego sukna, przymocowany do zapinanej na karku stójki, okalał z przodu szyję. Zdobiły go serduszka wyszywane przez dziewczyny w dowód sympatii.
kaftan
Na jakę zakładano kaftan o kroju kontusza. Szyty z czarnego sukna, podbity czerwoną flanelą, sięgał kolan i nie miał rękawów. Zdobiły go mosiężne guziki naszywane po dwa na kieszeniach, a z przodu w dwóch rzędach. Na szczególnie uroczyste okazje zakładano katanę. W kroju podobna do kaftana, była jednak od niego dłuższa, miała rękawy i ozdoby nieco większe niż te, które przystrajały kaftan. I kaftan, i katanę noszono zawsze rozpięte.
kapelusz
Znano rozmaite nakrycia głowy, najczęściej jednak zakładano kapelusz. Był czarny, filcowy, z prostą główką, ozdobiony wstążką, zazwyczaj czarną, zawiązaną w kokardę. Kawalerowie dodatkowo ozdabiali swoje kapelusze kwiatami lub piórami, które zatykali za wstążkę. Noszono również rogatywki, kwadratowe czapki ozdobione otokiem z szarego lub czarnego baranka, szyte zazwyczaj z tego samego sukna, którym podszywano kaftany.
lola
Lolą nazywano kawalerską laskę z drewna wiśniowego, dębowego lub jałowcowego. Widoczne na niej sęki zostawiano dla ozdoby. Górną część zakrzywiano tak, by tworzyła rączkę - w tym też celu uginanie drewna przeprowadzano nad parą lub ogniem. Tak oryginalną laskę kawaler przygotowywał własnoręcznie, po czym nosił przy sobie, kiedy szedł na zabawę, do kościoła albo na targ. Laski dla gospodarzy wykonywano z trzciny, ponieważ w powszechnej opinii uchodziły za lepsze i bardziej eleganckie.
bat
Uzupełnieniem męskiego stroju był ozdobny bat. Miał rękojeść wykonaną z sarniej nóżki i bicz z rzemienia, pleciony lub zszywany. Przystrojony pękiem różnokolorowych wstążek, towarzyszył mężczyźnie podczas zabaw czy wesela jako niezbędny rekwizyt tańców obrzędowych i zabaw tanecznych. Z innych dodatków, młodzi parobkowie nosili przy sobie noże o rogowej rękojeści, bez pochwy, na skórzanym pasku.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju szamotulskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem szamotulskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
