Czym jest cucha, a czym fartuch? Co w kapeluszach nosili górale?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju podhalańskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju podhalańskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
koszula
gorset
spódnica
korale
chusta
koszula
Odświętne śnieżnobiałe damskie koszule szyto z cienkiego płótna lub batystu, po czym bogato zdobiono haftem. Duży, wykładany przy szyi kołnierzyk zwany kryzką pokrywał misterny biały haft angielski, którym ozdabiano również rękawy. Najpopularniejszymi wzorami zdobniczymi rękawów były haftowane kompozycje róż, złotogłowia, winorośli, dziewięćsiła. Na koszulę zakładano futrzany serdak lub gorset.
gorset
Ściśle opinając kibić, gorsety utrzymywały sylwetkę kobiety w odpowiedniej pozie. Sznurowane były szeroką wstążką, przy czym dbano o to, by sznurowanie układało się w literę V. Zazwyczaj miały dwie warstwy. Zewnętrzną szyto z aksamitu lub jedwabiu, na podszewki używano płótna. Brzegi obszywano tasiemkami. U dołu doszywano niewielkie klapki zwane kaletkami. Powierzchnię gorsetu wyszywano barwnym haftem o motywach kwiatowych, przypinano też błyszczące cekiny i koraliki.
spódnica
Spódnice szyto z wełenek i perkali, ale przede wszystkim z tybetu. Były szerokie i suto marszczone, ich dół zdobiła korona, czyli gęsty szlak motywów kwiatowych. Pod spódnicę zakładano halkę zwaną fartuchem, która kobiecej sylwetce nadawała odpowiedniej obfitości. Fartuchy szyto z białego płótna, dolny brzeg wycinano w ząbki, po czym ozdabiano białym haftem ażurowym.
korale
Kobiety chętnie przystrajały ubranie biżuterią. Sznury czyli wojki korali wiązały wstążką w takim kolorze, jaką zasznurowany był gorset. Oprócz najcenniejszych korali prawdziwych, przekazywanych z matki na córkę, kobiety nosiły także naszyjniki z mas plastycznych. Na jednych i drugich zawieszały krzyże odlewane z cyny oraz pieniążki oprawione w medaliony. Biżuteria była nie tylko ozdobą, przypisywano jej magiczną moc. Wierzono, że chroni właścicielkę od schorzeń, a także przed złymi ludźmi i ciemnymi mocami.
chusta
Wzorzyste chusty z frędzlami, szyte z cienkiej wełenki dobrego gatunku, zwane były dawniej szmatkami. Takie chusty nosiły i panny, i mężatki, zarzucając je na ramiona lub wiążąc na głowie pod brodą. Kolor chusty starannie dobierano. Musiał pasować nie tylko do stroju, ale i do okoliczności. Na przykład w czasie Wielkiego Postu zakładano chusty w ciemnych kolorach, a na wesela i święta - w żywych barwach. Szmatki były kosztownym i pożądanym elementem garderoby, a ich ilość świadczyła o zamożności posiadaczki.
koszula
portki
pas
cucha
serdak
kierpce
kapelusz
ciupaga
koszula
Pierwotnie białe lniane koszule nie miały zapięcia ani guzików. Pod szyją znajdowało się niewielkie rozcięcie, ułatwiające ubieranie i rozbieranie, zapinane metalową spinką. Pełniła ona różne funkcje dodatkowe. Jej długi koniec w kształcie haczyka zwany przekolcem służył do czyszczenia fajki. Misternie dekorowana ornamentem stempelkowym, łańcuszkami z mosiężnymi kulkami, dzwonkami lub kolorowymi, szklanymi koralikami, stanowiła piękną ozdobę męskiego stroju.
portki
Obcisłe portki szyto z białego sukna. Ich zakładanie ułatwiały rozcięcia w pasie, zwane przyporami, i rozcięte w okolicy kostek nogawki. Spodnie były bogato zdobione. Po zewnętrznej stronie nogawic wszywano oblamki, czyli lampasy ze sznurka, nad kostką czerwone wełniane pompony, a przypory wyszywano parzenicą, czyli wielobarwnym haftem w kształcie serca. Pierwsze tak strojne spodnie chłopak otrzymywał dopiero w okresie przedślubnym.
pas
Górale nosili rozmaite pasy, z których najkosztowniejszy był pas bacowski zwany również opaskiem. Szeroki, zapinany na podłużne sprzączki, zdobiony wyżłobieniami, mosiężnymi guzami i ćwiekami, był nie tylko ozdobą stroju. Chronił właściciela przed chłodem, ułatwiał podnoszenie ciężarów, zabezpieczał brzuch przed urazami. Uszyty z dwóch warstw skóry, pomiędzy które wsuwano kieszonki, służył także do przechowywania ważnych dokumentów i pieniędzy.
cucha
Odzieżą wierzchnią były cuchy, noszone przez górali jak dzisiejsze kurtki lub zarzucane na ramiona jak peleryny, ze związanymi wówczas rękawami, w których można było przechowywać drobne przedmioty. Cuchy białe i czarne szyto z sukna, po czym bogato ozdabiano wełnianymi tasiemkami, aplikacjami i barwnym haftem. Do zapinania cuchy słyżył metalowy łańcuszek, skórzany rzemyk lub czerwona wstążka.
serdak
Serdaki, podobnie jak cuchy, były okryciem wierzchnim. Te krótkie kożuszki bez rękawów, lamowane futrem, miały prosty krój. Noszono je przez cały rok; gdy pogoda była piękna runem do środka, a na zewnątrz, gdy padał deszcz. Serdaki szyto z baranich skór o białym, czarnym lub popielatym włosie, ozdabiano aplikacjami z pasów safianu oraz wielobarwnym haftem.
kierpce
Górale sami szyli kierpce, używając do ich wyrobu skóry świńskiej lub wołowej. Płat skóry składali tak, by but miał tylko dwa szwy, jeden z przodu, drugi z tyłu. Początkowo kierpce nie miały ozdób, z czasem pojawiły się znane dziś dekoracje w postaci stempli, ćwieków i metalowych guzików. Kierpce noszono na dwa sposoby, przywiązując je do nóg pod spodniami lub na zewnątrz za pomocą rzemiennych pasków zwanych nawłokami.
kapelusz
Płytki kapelusz z czarnego filcu, z wąskim rondem i wypukłą główką otoczoną ozdobnymi muszelkami, nie tylko chronił przed słońcem, wiatrem i deszczem. Co ciekawe, właścicielowi służył jako poręczne naczynie. Na przykład nosił w nim wodę ze źródła lub gotował zupę, kiedy przebywał na bacówce. Natomiast dekoracyjne pióro, zawadiacko zatykane za kostki muszelek, informowało, że noszący je mężczyzna to jeszcze kawaler.
ciupaga
Uzupełnieniem męskiego stroju była ciupaga, czyli drewniana laska z toporkiem. Powierzchnię trzonka i jego okucia zdobiono ornamentem stempelkowym, zdobiono również ostrze. Niegdyś ciupaga towarzyszyła góralom na co dzień jako narzędzie pracy oraz broń, pełniła również funkcje dekoracyjne. Innym niezbędnym dodatkiem do stroju była ozdobna fajka bacowska, z glinianym kominkiem i drewnianym cybuchem, dekorowana wyciętym z grubej blachy kogutkiem oraz metalowymi łańcuszkami.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju podhalańskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem podhalańskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
