Czym są dętki, a czym okienka? Jak zbudowana jest humełka?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju lubelskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju lubelskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
wianek
Nakrycie głowy informowało o stanie cywilnym kobiety. Dziewczyny nosiły wianki, młode mężatki humełki, a kobiety starsze - chusty. Konstrukcja humełki była niezwykle misterna. Na drewnianą lipową obręcz naciągano czepek z białych nici. Obręcz owijano wstążką, po czym trzykrotnie wąskim pasem płótna, czyli szmatką pokrytą haftem. Końce szmatki wysuwano do góry. W tyle przypinano pęk złotych niteczek z cekinami i paciorkami. Poniżej spływały na plecy wielobarwne, podwójnie złożone wstążki.
koszula
Koszule damskie szyto z białych płócien bawełnianych. Miały szerokie rękawy zebrane w wąskie mankiety oraz prosty, wykładany kołnierzyk, który związywano czerwoną lub zieloną tasiemką. Rękawy, mankiety i kołnierzyk zdobiły wyszycia haftem krzyżykowym o motywach geometrycznych, z dominacją białego, czerwonego, niebieskiego i żółtego koloru.
gorset
Lubelskie gorsety szyto z aksamitu, najczęściej czarnego, wiśniowego, zielonego lub fioletowego. Do pasa ściśle opinały figurę, a poniżej doszywano kilkanaście klapek, które opadały na biodra. Do zdobienia używano tasiemek, wstążeczek, koronek, metalowych nici, cekinów i koralików. Wszystkie te ozdoby tworzyły z przodu pionowe linie, w pasie linię poziomą, a także okalały pachy, dekolt i krawędzie klapek. Gorset sznurowano czerwoną i zieloną tasiemką.
kaftan
Kobiety zamężne oprócz gorsetów nosiły także kaftany z ogonkiem. Szyte z cienkich, dobrej jakości wełenek, najczęściej w kolorze zielonym lub czerwonym, były bogato zdobione na przodzie, u dołu i na mankietach cekinami, koralikami, błyszczącymi tasiemkami, wstążeczkami i pasami aksamitu. Boczne brzegi pasów wycinano w okienka i podkładano pod nie jasnej barwy tasiemki. Kaftan sięgał do pasa i zapinany był na haftki lub porcelanowe guziki.
spódnica
Obszerne, suto marszczone w pasie spódnice szyto z gładkich wełenek, najczęściej w różnych odcieniach pomarańczowego, niebieskiego lub zielonego koloru. Dół wykończony był pasem ciemnego aksamitu, który nie tylko zdobił, ale też usztywniał i wzmacniał spódnicę. Powyżej na całym obwodzie naszywano barwne i błyszczące tasiemki w jasnych kolorach, najczęściej niebieskie, zielone, żółte i białe.
zapaska
Typowa dla stroju lubelskiego była zapaska, szeroka na przeszło dwa metry, a przy tym bardzo krótka. Zapaska, suto marszczona w pasie, okalała całą figurę. Najczęściej szyto ją z czarnych, niebieskich, zielonych i pomarańczowych tkanin. Dolny brzeg obszyty był koronką, a powyżej naszywano - tak jak na spódnicę - kolorowe, błyszczące wstążeczki i tasiemki.
korale
Oprócz wstążek, najważniejszymi ozdobami stroju kobiecego były korale. Najwyżej ceniono naturalne czerwone, były one jednak bardzo drogie, dlatego używano imitacji. Sztuczne korale nazywano dętkami, ponieważ były szklane, a w środku puste. Choć łatwo się tłukły, były chętnie noszone. Ich długie sznury zasłaniały przód koszuli i częściowo gorset.
koszula
Białe męskie koszule z cienkich lnianych samodziałów miały proste rękawy zebrane w mankiety oraz wykładany kołnierzyk. Ozdabiano je wyszyciami, w XIX wieku białą stebnówką, później kolorowym haftem krzyżykowym. Wyszycia umieszczano przy rozcięciu na piersiach, na kołnierzyku i mankietach oraz nad dolnym brzegiem koszuli. Koszulę, co charakterystyczne dla stroju lubelskiego, noszono wykładaną na spodnie. Bezpośrednio na koszuli upinano też ozdobny pas.
kaftan
Krótki kaftan, siegający nieco poniżej talii, szyto najczęściej z ciemnej satyny, czasem z weluru. Jego przody po obu stronach zapięcia, a także dwuczęściowy kołnierzyk i mankiety obszywane były pasami aksamitu. Wycinano w nich niewielkie otwory zwane okienkami, pod które podkładano kolorowe tasiemki. Kaftan ozdabiano też pasowo ułożonymi wstążeczkami, metalowymi i wełnianymi nićmi.
pas
Welurowe pasy weszły w skład stroju męskiego sto lat temu. Zapinano je na haftki, przysłonięte dużą szlufką z tej samej tkaniny, co pas. Długość pasa odpowiadała obwodowi talii właściciela, zaś wysokość rzadko przekraczała 15 cm. Pasy welurowe bogato dekorowano, używając do zdobienia rozmaitych tasiemek, wstążek, cekinów, szklanych paciorków, metalowych i wełnianych nici oraz okienek, które powstawały przez wycinanie w tkaninie otworków i podkładanie pod nie kolorowych wstążek.
spodnie
Koszulę uszytą z białego płótna zdobiły rzędy mereżki na wykładanym kołnierzyku i mankietach rękawów oraz jedwabna kwadratowa chustka, wiązana pod kołnierzykiem w misterny węzeł. Kolor jedbowki nigdy nie był przypadkowy. Na przykład podczas wesela zieloną nosił pan młody, drużba różową, a żonaci goście - niebieskie. Wzdłuż boków jedbowki biegły mieniące się paski, tzw. gąsiorek.
kapelusz
Niezależnie od pory roku, Lublinianin nosił słomiany kapelusz. Kawaler ozdabiał go wstążką, którą lamowano brzegi i opasywano główkę, a ponadto czerwonym i zielonym sznurkiem, pękiem kwiatów, pawim piórem i niekiedy broszką. Z innych okryć głowy zimą noszono wełniane magierki dziergane na drutach, zwane ślachmycami, oraz futrzane czapki śpiczaste, w których gustowali młodsi mężczyźni.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju lubelskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem lubelskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.