Czy zapaska to rodzaj paska? Co to takiego karbiaki?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju lachowskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju lachowskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Strój i ubiór codzienny Lachów
chustka
koszula
gorset
spódnica
zapaska
buty
korale
chustka
W dni chłodne dziewczyny i kobiety nosiły chusty - jedwabne w kremowej tonacji lub wzorzyste z wełny. Mężatki w czasie świąt przysłaniały głowy chustą czepcową. Zawiązanie takiej chusty było niezwykle skomplikowane. Najpierw składano ją kilka razy, tworząc sztywny otok. Potem krzyżowano jej rogi, które wiązano nad czołem w ozdobny węzeł.
koszula
Białe koszule szyto z cieniutkich bawełnianych samodziałów - materiałów samodzielnie tkanych na ręcznych krosnach w gospodarstwach domowych. Piękną ozdobą koszuli był haft w postaci maleńkich kwiatków i listków wykonany czerwoną nicią. Wyszycia umieszczano na okrągłym kołnierzyku, rękawach i mankietach oraz wzdłuż rozcięcia z przodu koszuli.
gorset
Gorset, szyty z ciemnego aksamitu, bogato zdobiony haftem i rzędami koralików, pełnił bardzo praktyczną funkcję - usztywniał kobiecą kibić. Dlatego w jego przody wszywano wzmacniające całą konstrukcję pręty. W chłodne dni noszono ocieplane kaftaniki z długimi rękawami, pięknie ozdobione koralikami, wyszyciami i guziczkami.
spódnica
Spódnice, długie i szerokie, suto marszczone, szyto z różnych materiałów - zimowe z wełny w ciemnoróżowym kolorze, letnie z płótna lub perkali w drobne wzory na jasnoróżowym lub białym tle. Wszystkie ozdabiano starannie wzdłuż dolnej krawędzi sznureczkiem, tasiemkami lub haftem, najczęściej w czarnym kolorze.
zapaska
Zapaski szyto z tych samych materiałów, co spódnice, i podobnie zdobiono, obszywając ponadto boki koronką. Sciśle przestrzegano reguł łączenia obu elementów garderoby. Na przykład do letnich białych spódnic zakładano wyłącznie białe haftowane zapaski.
buty
Jeszcze w początkach XX wieku kobiety nosiły wysokie buty z miękką, karbowaną w okolicy kostki cholewą. Z czasem, kiedy upowszechniły się pończochy, pojawiły się na damskich nogach eleganckie trzewiki - czarne, sznurowane botki na niewysokich obcasach, z cholewką sięgającą do połowy łydki.
korale
Najcenniejszą ozdobą były naszyjniki z korala prawdziwego, noszone w krótkich sznurach nad kołnierzem koszuli. Kobiety okalały nimi szyję tak, by największe paciorki znalazły się pośrodku, a najdłuższy sznur - najniżej. Zawieszały na nim krzyżyki i medaliki przywożone z odpustów lub pielgrzymek do słynnych sanktuariów.
kapelusz
koszula
błękicie
pas
kamizelka
kaftan
buty
kapelusz
Do męskiego stroju noszono czarny, filcowy kapelusz. Miał lekko podwinięte ku górze rondo i niewysoką, wypukłą główkę, którą otaczały ozdobne sznureczki i tasiemki. Kawaler ponadto przypinał z boku sztuczne kwiatki, pomponiki albo ptasie pióra.
koszula
Męską koszulę z białego lnu ozdabiał haft wykonany czerwoną nicią, rozmieszczony na kołnierzu, mankietach, rękawach i z przodu przy rozcięciu. Koszulę spinał pod szyją półkolisty ciosek, rodzaj krawata. Szyto go z usztywnionej tkaniny, najczęściej czerwonej, po czym ozdabiano haftem, koralikami, cekinami oraz frędzlami na krawędzi.
błękicie
Spodnie z granatowego sukna o prostym kroju nazywano błękiciami (lub błokiciami). W górmej części miały dwa rozcięcia - przypory, które ułatwiały ich zakładanie. Ozdobą spodni były pasy czerwonego sukna, które przyszywano wzdłuż szwów po zewnętrznej stronie nogawek i dekorowano kolorowymi wyszyciami, oraz parzenice, czyli wielobarwny haft w kształcie serca. Parzenice pełniły też praktyczną rolę, wzmacnaiły bowiem rozcięcia z przodu spodni. Nogawki spodni zawsze wkładano w cholewki butów.
pas
Skórzany, szeroki pas zakładano na koszulę i spodnie. Zapinany na klamerki, ozdobiony był ornamentem wytłaczanym w skórze, mosiężnymi guzami i kółkami. Skórę przeznaczoną do jego wykonania składano podwójnie i zszywano tak, by pomiędzy dwie warstwy pasa można było wsunąć pieniądze, dokumenty i inne, ważne dla właściciela drobiazgi.
kamizelka
Kamizelka zakładana na koszulę, szyta z granatowego sukna, podbita i lamowana czerwonym, bajecznie ozdobiona kolorowym haftem pięknie komponowała się z resztą odświętnego ubrania. Nie miała zapięć, więc odsłaniała hafty z przodu koszuli i spodni, i skórzany pas. Stanowiła samodzielny element stroju, ale noszona była też pod kaftanem.
kaftan
Najcenniejszą, a jednocześnie najbardziej charakterystyczną częścią stroju męskiego jest kaftan - długi do kolan granatowy płaszcz podszyty i lamowany czerwonym suknem, pięknie zdobiony wielobarwnym haftem, pomponikami i guzikami. Tradycja jego noszenia sięga wieku XVII. Za bohaterską walkę ze Szwedami, którzy wówczas najechali nasz kraj, król Jan Kazimierz obdarował Lachów mundurami najeźdców. Na tych mundurach właśnie miał być wzorowany krój lachowskiego kaftana. Nosili go początkowo tylko młodzi, niezamężni mężczyźni z bogatych rodzin, później włączyli go do swojej garderoby także starsi gospodarze.
buty
Mężczyźni nosili wysokie, skórzane buty różnego rodzaju, wśród których największym uznaniem cieszyły się karbiaki. Zakładane tylko do stroju odświętnego, miały sztywną cholewę, harmonijkę wokół kostki i niskie, podbite podkówkami obcasy. Sztywną część cholewek dekorowano tłoczonymi wzorami o motywach z lachowskiego haftu. Z przodu i z tyłu doszywano paski skóry wycinane w ozdobne ząbki. Karbiaki były kosztowne, wyrabiane przez najbardziej biegłych szewców, więc na ich sprawienie mogli sobie pozwolić tylko zamożni gospodarze.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju lachowskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem lachowskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
