Czym jest czółko, a czym wystek? Co to takiego grzybek?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju kurpiowskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju kurpiowskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
czółko
koszula
wystek
spódnica
zapaska
korale
czółko
Dziewczęcym nakryciem głowy na Kurpiach jest czółko, typowe tylko dla tego regionu. Wykonane z papieru lub tektury oklejonej po zewnętrznej stronie aksamitem, ściśle opasuje głowę i przysłania część czoła. Ozdobą czółka są tasiemki, cekiny, koraliki, bukiet sztucznych kolorowych kwiatów z lewej strony i barwne wstążki spływające na plecy.
koszula
Koszule szyto z samodziałów tkanych w gospodarstwie domowym. Miały proste, zebrane w mankiety rękawy i owalne, wykładane kołnierzyki. W zdobieniu ważną rolę odgrywała początkowo biała prosta stebnówka umieszczana na kołnierzyku, ramionach i mankietach. Oprócz tego zdobiono koszule wąską koronką szydełkową z czerwonej nitki. Z czasem haft wzbogacono przez wprowadzenie niebieskich wyszyć i nowego ściegu zwanego kulasem.
wystek
Środkowa cześć gorsetu zwanego wystkiem była znacznie krótsza od reszty, sięgała powyżej pasa i odsłaniała koszulę. Tył wystka od pasa w górę ściśle przylegał do figury, poniżej rozszerzał się tworząc klosz z rozcięciami w kształcie klapek. Wszystkie krawędzie i rozcięcia obszywano tasiemką w kolorze kontrastującym z kolorem gorsetu. Tasiemkami biegnącymi równolegle do zapięcia ozdabiano również przód, doszywając czasem błyszczące koraliki.
spódnica
Spódnice szyto z rozmaitych tkanin samodziałowych. Noszono zatem spódnice gładkie, pasiaste, kraciaste, mieniste, wszystkie długie do kostek i ułożone w fałdki. Najciekawsze były spódnice mieniste, do których szycia używano oryginalnie tkanego materiału. Wątek i osnowę miał on w dwóch różnych kolorach, co dawało efekt połysku oraz wrażenie, że spódnica zmieniała barwę, czyli mieniła się.
zapaska
Początkowo zakładano na spódnicę wełniany fartuch w paski. Znacznie później, bo w latach dwudziestych ubiegłego wieku weszły w użycie zapaski z białego płótna. Ozdabiano je dużymi wstawkami z koronki dzierganej szydełkiem lub wyszywano w kolorowe kwiaty na obrzeżu. Innym rodzajem zapasek były zapaski naramienne, spełniające rolę odzieży wierzchniej. Zarzucane w chłodne dni na głowę lub ramiona, szyte były z grubej wełny, najczęściej w kolorowe prążki.
korale
Kurpianki chętnie nosiły biżuterię wykonaną z bursztynu, którego złoża znajdują się na Kurpiach w obfitości. Drogocenne pierścionki, wisiorki i inne ozdoby przekazywano z jednego pokolenia na drugie. Posiadana biżuteria świadczyła bowiem o zamożności i była istotną częścią posagu dziewczyny. Kurpianka musiała mieć przynajmniej trzy sznury korali bursztynowych, by móc dobrze wydać się za mąż.
lejbik
spodnie
kurpy
sukmana
grzybek
fajka
lejbik
Lejbikiem lub jaką nazywano krótką do bioder, szytą z czerwonego płótna kurtkę z długimi rękawami. Mankiety, kołnierz i zapięcie z przodu były obszyte czarną tasiemką. Lejbik zakładano na białą lnianą koszulę z wykładanym kołnierzykiem. Kołnierzyk zdobiono delikatnym haftem oraz, również dla ozdoby, związywano tasiemką, najczęściej czerwoną, zwaną faforkiem.
spodnie
Zimą noszono spodnie sukienne, zimą lniane, zazwyczaj w jasnych kolorach. Jeśli zakładano do spodni skórzane buty, nogawki wpuszczano w cholewy. Kiedy ubierano łapcie lub chodaki, dolną część nogawki najpierw okręcano onucą, po czym mocowano obuwie, przywiązując je do nogi za pomocą nawłoków, czyli konopnych lub rzemiennych sznurów.
kurpy
W dzień powszedni noszono chodaki o drewnianej podeszwie lub łapcie plecione z lipowego łyka zwane kurpami, stąd też wywodzi się nazwa mieszkańców Puszczy Zielonej. Od święta zakładano skórzane buty z cholewami. Były one na Kurpiach rzadkością. Czasem miał je tylko jeden, najbogatszy we wsi gospodarz, stało się więc zwyczajem pożyczanie sobie butów na ważne uroczystości.
sukmana
Kurpiowska sukmana z brązowego lub szarego samodziału miała krój kontusza. Górna część, ozdobiona stojącym kołnierzem i obszyciami ze sznurka, przylegała do figury. Dół sukmany był szeroki, rozkloszowany i fałdzisty. Co ciekawe, ilość fałd świadczyła o zamożności, a niekiedy była też oznaką władzy. I tak, sukmana przeciętnego gospodarza liczyła sobie fałd kilkanaście, natomiast sukmana wójta mogła mieć ich nawet pięćdziesiąt.
grzybek
Na Kurpiach najpopularniejszym nakryciem męskiej głowy był niski, twardy, nie przepuszczający wody kapelusz. Nazywano go grzybkiem, ponieważ wyglądał jak odwrócony, obcięty w połowie grzyb, i miał ten sam kolor, co borowik. Ozdabiano go kolorową wstążką z bursztynową sprzączką. Noszono również rogatywki szyte z czarnego lub siwego sukna, ozdobione czerwonym sznureczkiem i otokiem z czarnego baranka.
fajka
Ważne dla Kurpa były fajki, krzesiwo i tabakierki, ponieważ na Kurpiach mężczyźni zażywali tabaki i powszechnie palili tytoń. Kurp prawie nigdy nie rozstawał się z fajką. Podobno tak bardzo był do niej przywiązany, że zawsze wkładano mu ją do trumny. Istotne uzupełnienie stroju stanowiła dębowa laska i torba szyta ze skór zwierzęcych, obie przydatne w podróży.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju kurpiowskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem kurpiowskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
