Czym są jelenioki? Jaką nazwę nosi śląski wianek? Czy kamzela to kamizelka?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju bytomskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju bytomskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
galanda
kabotek
kiecka
korale
wierzcheń
wstążki
zapaska
galanda
Dziewczęcym przybraniem głowy była galanda, strojny szeroki wianek ze sztucznych kwiatów i błyskotek. Szklane koraliki, nanizane na druciki, zwisały swobodnie nad czołem. Przywiązane z tyłu wstążki opadały aż na ramiona. Mężatki nosiły chusty szaltuchy lub purpurki wiązane z tyłu i tak ułożone, by ich końce wystawały zza głowy niczym skrzydła. Bogate gospodynie zakładały duże białe czepki w kszałcie stożka, z przodu ozdobione szeroką, opadającą na czoło kryzą oraz długą, malowaną wstęgą.
kabotek
Koszule zwane kabotkami szyto z cieniutkich bawełnianych płócien. Były krótkie, bo sięgały zaledwie do pasa, i miały szerokie, sięgające do łokcia rękawy. Kabotki noszone pod gorsetem były przy szyi i rękawach wykończone kryzami z delikatnej koronki. Kabotki noszone pod kaftanem, znacznie skromniejsze, miały jedynie wąskie oszewki.
kiecka
Panie nosiły albo kiecki, albo spódnice, jedne i drugie szerokie, suto marszczone i tak długie, że zakrywały trzewiki lub pantofelki zakładane do odświętnego stroju. Kiecka powstawała przez zszycie stanika ze spódnicą. Jednocześnie zakładano kilka spódnic lub tylko jedną, ale szytą z grubej tkaniny i watowaną, by sylwetce nadać obfitości. W tym samym celu w stanik kiecki, w okolicy pasa, wszywano pikowaną podkładkę zwaną kiełbasą.
wierzcheń
Wierzcheń, czyli krótki sukienny gorset, dopasowany w talii, ozdabiała wokół dekoltu szeroka, ułożona w fałdki wstążka. Ozdobą były również błyszczące metalowe guziki, pasma kolorowych sznureczków i chwościki z przodu, a z tyłu klapki doszyte do dolnej krawędzi gorsetu. Wierzcheń nosiły i panny, i mężatki, te pierwsze przeważnie w czerwonym kolorze. Zapaskę zakładano często na wierzcheń. W chłodne dni zarzucano na gorset jaklę, luźny kaftan sięgający bioder, uszyty z aksamitu lub pluszu, ozdobiony haftem.
zapaska
Kieckę lub spódnicę przepasywano ozdobną zapaską. Szeroka i długa jak spódnica, ułożona w zakładki, wszywana była w szeroki pasek. Zapaski szyto z różnych materiałów: z pasiastych płócien z ręcznym białym haftem, z kosztownego wzorzystego adamaszku lub z jedwabiu zdobionego malowanymi motywami kwiatowymi, najczęściej różami.
korale
Uzupełnieniem stroju była biżuteria, pełniąca nie tylko rolę kosztownej ozdoby. Wierzono, że chroni właścicielkę od schorzeń, a także przed złymi ludźmi i ciemnymi mocami. Najbardziej ceniono naturalne, krwistoczerwone korale, powszechnie jednak używano tanich imitacji korali, bursztynów i granatów zwanych zyglokami. Do każdego naszyjnika zawsze przywiązywano złoty lub tombakowy krzyżyk.
wstążki
Ważnym dodatkiem do stroju były wzorzyste wstążki. Szerokie na 10 centymetrów, pastelowe, malowane w kwiaty pięknie zdobiły ubiór. Związane w kokardę, stroiły galandę. Dziewczyny wiązały nimi korale, długie końce przerzucając do przodu. Kobiety zamężne przyszywały je do przodu czepków tak, by swobodnie opadały wzdłuż sylwetki.
bruclik
jedbowka
jelenioki
kamzela
maciejówka
bruclik
Bruclik (lub bruclek) to krótka, sięgająca bioder kamizelka z ciemnego, najczęściej granatowego sukna, podszywana podszewką o czerwonych brzegach, widocznych na zewnątrz. Bruclik ma stojący kołnierzyk, prosty przód, po bokach kieszenie przykryte klapkami, a z tyłu, poniżej pasa, trzy fałdy. Zdobi go rząd błyszczących, metalowych guzików oraz szamerunek, czyli obszycia ze sznurków i pęczków skręconych, jedwabnych nici.
kamzela
Kamzela, czyli kaftan, jest w kroju i ozdobach podobna do bruclika, a różni się od niego tym jedynie, że ma długie proste rękawy. Tak jak bruclik, jest uszyta z ciemnego sukna i nieznacznie dopasowana do figury. Latem noszono ją na koszuli i brucliku, zimą zaś zakładano dodatkowo sukmanę zwaną płoszczem lub suknią. Sięgała do kostek, była lekko wcięta w talii, dołem rozkloszowana, a przez środek jej pleców biegł szew.
jelenioki
Na Górnym Śląsku używano spodni wełnianych i skórzanych. Wełniane bizoki nosili biedniejsi, na zakup skórzanych jelenioków mogli sobie pozwolić tylko bogaci gospodarze. Jelenioki noszone przez kawalerów, ściśle dopasowane do ciała, przed założeniem bywały moczone w wodzie, co ułatwiało ich naciągnięcie, po czym schły na ich właścicielu. Nogawki spodni wpuszczano w cholewy czarnych, skórzanych butów.
jedbowka
Koszulę uszytą z białego płótna zdobiły rzędy mereżki na wykładanym kołnierzyku i mankietach rękawów oraz jedwabna kwadratowa chustka, wiązana pod kołnierzykiem w misterny węzeł. Kolor jedbowki nigdy nie był przypadkowy. Na przykład podczas wesela zieloną nosił pan młody, drużba różową, a żonaci goście - niebieskie. Wzdłuż boków jedbowki biegły mieniące się paski, tzw. gąsiorek.
maciejówka
Popularnym nakryciem głowy były okrągłe czapki z lakierowanym daszkiem - maciejówki. Latem noszono też kanie, czyli filcowe kapelusze z główką opasaną szeroką wstążką. Kolor wstążki zależał od tego, kto i kiedy ją nosił. Na przykład podczas ślubnych uroczystości zielona wstążka przeznaczona byla dla pana młodego. Zimą zakładano ciepłe czapki z otokiem z futra tchórza, zwane z tego powodu tchórzówkami.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju bytomskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem bytomskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.
Plansze z opisem stroju, ilustrowany leksykon, interaktywne gry i zabawy, pakiet materiałów edukacyjnych do pobrania i wydrukowania. Ucz się i baw razem z nami!
Serwis edukacyjny dla dzieci, rodziców i nauczycieli, popularyzujący wiedzę o polskich strojach narodowych i regionalnych. Bezpłatne materiały, przeznaczone do nauki i zabawy w domu, przedszkolu i szkole.
