Kto nosi katanę, a kto brzękadełka? Czym jest krakuska?
Nasz ilustrowany leksykon to baza wiedzy o stroju krakowskim! Znajdziesz w nim szczegółowe opisy podstawowych elementów stroju w wersji damskiej i męskiej.
Leksykonowi towarzyszą materiały do wydrukowania (plansze-uzupełnianki). Swoją wiedzę o stroju krakowskim sprawdzisz też, rozwiązując krótki quiz online.
Bibliografia
Polskie stroje ludowe, Elżbieta Piskorz-Branekova, Warszawa 2006
Stroje ludowe
wianek
Przystrój głowy zależał od stanu cywilnego. Dziewczyny nosiły wianki ze sztucznych kwiatów. Zdobiły je spadające na plecy barwne wstążki. Nakryciem głowy mężatki była kosztowna chusta czepcowa, po raz pierwszy zakładana w czasie weselnych oczepin. Sposoby wiązania były tak różne, że rozpoznawano po nich, z jakiej wsi pochodzi ubrana w chustę kobieta.
koszula
Koszule szyto z delikatnego płótna. Miały szerokie rękawy i gustowne zdobienia w postaci haftu atłaskowego na dekolcie, karczku i mankietach. Z bielą koszuli pięknie kontrastowała czerwień korali. Naszyjniki składały się z wielu sznurów. Największe paciorki, umieszczone pośrodku, zdobiły dodatkowo srebrne okucia i krzyże. Prawdziwe korale były bardzo kosztowne, uboższe panie nosiły więc naszyjniki chlebowe, czyli imitacje wykonane z gniecionego chleba.
gorset
Zakładany na koszulę gorset, szyty z aksamitu lub sukna, bywał w różnych kolorach: wiśniowym, amarantowym, szafirowym, zielonym lub czarnym. Wyszywano go kolorowym haftem o motywach roślinnych, po czym ozdabiano różnobarwnymi, błyszczącymi koralikami, cekinami, guziczkami na nóżkach, tasiemkami, chwościkami i wstążeczkami.
katana
Gorset z doszytymi rękawami nazywano kataną. Katanę szyto z aksamitu, rzadziej z sukna, i zdobiono równie bogato, jak gorset. Noszono ją w komplecie z gorsetem o podobnym kolorze i ozdobach. Poza kataną znano kilka innych rodzajów kaftanów. Jako okrycia wierzchniego używano też żupaników, sukienek, białych kożuchów i rozmaitych chust zarzucanych na ramiona, wśród których najczęściej noszono wełniane chusty w dużą kratę.
spódnica
Krakowianki nosiły jednocześnie dwie spódnice. Wierzchnia była długa i szeroka, wzorzysta, uszyta z tybetu, płótna, jedwabiu lub batystu, najczęściej w kolorze czerwonym, zielonym, niebieskim lub białym. Od wewnątrz dół podszyty był płatem innej tkaniny, co usztywniało spódnicę i chroniło przed rozdarciem. Spódnica spodnia, uszyta z białego płótna, bogato zdobiona haftem atłaskowym, pełniła rolę halki. Spódnice lekko zasłaniały odświętne czarne, sznurowane trzewiki.
zapaska
Zapaski krakowskie, nieco krótsze od spódnicy, zakrywały jej przód i boki. Szyte były z rozmaitych materiałów, najczęściej jednak z tego samego, co spódnica. Noszono także fartuszki białe, tiulowe, ozdabiane misternym haftem atłaskowym. Zdarzało się, że haft pokrywał całą powierzchnię zapaski. Do zdobienia brzegów używano również koronek.
kaftan
Krakowski kaftan, obok białej sukmany, stanowił najważniejszy, świadczący o zamożności element stroju. Zakładany na lnianą koszulę, był dopasowaną w talii, długą po kolana kamizelką bez rękawów, szytą z ciemnego sukna. Miał czerwone podbicie, przykryte klapkami kieszenie oraz liczne ozdoby w postaci rozmaitych guzików i chwostów, czyli pęczków związanych, równo przyciętych jedwabnych lub bawełnianych nici. Rozcięte z tyłu poły luźno zwisały od pasa w dół.
pas
Krakowiak nosił skórzany pas gęsto nabijany ćwiekami i zapinany na mosiężną sprzączkę. Z boku zwisały, nawleczone na rzemyki, metalowe blaszki dźwięczące przy każdym kroku, zwłaszcza w tańcu, zwane z tego powodu brzękadełkami. Przy pasie mocowano nożyk oraz torebkę na krzesiwo i hubkę. Pas z brzękadełkami zakładano na kaftan, rzadziej na sukmanę.
portki
Charakterystyczne dla odświętnego stroju jasne spodnie w cienkie, czerwone lub różowe pionowe prążki, szyto z cienkiego lnu lub bawełny, jeśli były noszone latem. Zimą wkładano jednocześnie kilka par spodni szytych z grubych tkanin lnianych. Spodnie zawsze wpuszczano w buty dbając o to, by nogawki, lekko wywinięte poniżej kolan na zewnątrz, opadały na cholewy.
buty
Na przestrzeni lat krakowskie buty ulegały różnym zmianom i modom. Zmieniał się wygląd cholewy, ilość szwów, wysokość, a także twardość. Noszono więc buty sięgające kolan, szyte z wołowej skóry, z miękką i prostą cholewą lub sztywną, ale karbowaną przy kostce i ułożoną w harmonijkę. Zakładano także buty krótsze, z wyłożonym na wierzch podszyciem górnej części cholewy. Niezależnie od tych zmian, obcasy butów miały zawsze stalowe podkówki.
sukmana
Kosztowne, dostojne i poważne w kroju okrycia wierzchnie nosili zazwyczaj zamożni gospodarze. Krakowska sukmana, dostatnia, obszerna i długa, lekko wcięta w pasie, dołem rozkloszowana, uszyta z białego sukna, lamowana od spodu czerwonym, ze stojącym kołnierzem i czerwonymi wypustkami, zwraca dziś uwagę nie tylko ciekawym krojem i ozdobami, ale też zestawieniem barw. Dominuje tu biel i czerwień, polskie barwy narodowe.
krakuska
Wśród rozmaitych nakryć głowy noszonych w Krakowskiem był i czarny filcowy kapelusz, z powodu kształtu podobnego do żelaznego garnka zwany żeleźniakiem, i była też wełniana czapka magierka, ale wszystkie zdystansowała czerwona rogatywka. Szyta z czterech klinów sukna, otoczona czarnym barankiem, ozdobiona pękiem pawich piór i kolorowymi wstążkami, jest dziś utożsamiana z regionem i nazywana krakuską.
Sprawdź znajomość nazw podstawowych części odświętnego stroju krakowskiego. Plansze-uzupełnanki możesz pobrać na swój komputer i wydrukować. Kliknij wybrany szablon prawym przyciskiem myszy, następnie wybierz opcję Zapisz grafikę jako.
Więcej materiałów do nauki i zabawy ze strojem krakowskim, ich szczegółowe opisy i propozycje wykorzystania znajdziesz w dziale Wydruki.